«Κανένας λαός δεν μπορεί να είναι ελεύθερος αν δεν μπορεί να αποφασίζει για το μέλλον του χωρίς εξωτερικές επεμβάσεις!»
— Ανδρέας Παπανδρέου
«Το να είναι κανείς ενάντια στις προσαρτήσεις σημαίνει ότι είναι υπέρ της αυτοδιάθεσης των λαών!»
— Β.Ι. Λένιν
Δύο φράσεις, με κοινή ρίζα: τη βαθιά πίστη ότι κάθε λαός έχει το δικαίωμα να αποφασίζει ο ίδιος για την τύχη του. Από τον λενινιστικό διεθνισμό ως τον μεταπολιτευτικό αντιιμπεριαλισμό του Ανδρέα Παπανδρέου, η αρχή της αυτοδιάθεσης λειτούργησε ως κριτήριο ελευθερίας και προοδευτικής στάσης.
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2022, και πολύ νωρίτερα η προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, αποτελούν κατάφωρες παραβιάσεις αυτής της αρχής. Το Κρεμλίνο, με πρόφαση την προστασία των ρωσόφωνων πληθυσμών και την «αποναζιστικοποίηση» της Ουκρανίας, προχώρησε σε στρατιωτική εισβολή, κατοχή και διοργάνωση εικονικών «δημοψηφισμάτων» υπό καθεστώς στρατιωτικής πίεσης. Πρόκειται για πρακτικές που θυμίζουν περισσότερο τη λογική της Τσαρικής Αυτοκρατορίας ή των αποικιοκρατικών δυνάμεων του 19ου αιώνα παρά σοσιαλιστικό διεθνισμό.
Η αντιφατική στάση ορισμένων τμημάτων της διεθνούς Αριστεράς —που εμφανίζουν την εισβολή ως αντίσταση στον νατοϊκό επεκτατισμό— δείχνει πόσο βαθιά μπορεί να αλλοιωθεί η έννοια του αντιιμπεριαλισμού όταν αποκόπτεται από τις αρχές της αυτοδιάθεσης και της αλληλεγγύης μεταξύ των λαών. Ο αντιιμπεριαλισμός δεν μπορεί να είναι επιλεκτικός· δεν μπορεί να αγνοεί τις βλέψεις μιας αυταρχικής Ρωσίας πάνω σε ανεξάρτητους λαούς, ούτε να σιωπά μπροστά στην καταστροφή πόλεων όπως η Μαριούπολη ή το Χάρκοβο, στο όνομα γεωπολιτικών ισορροπιών.
Ο ίδιος ο Λένιν, με σαφήνεια, είχε καταδικάσει τη Μεγάλη Ρωσία ως «φυλακή των λαών». Στηριζόταν στην αρχή ότι χωρίς ελευθερία αποχώρησης, η ένωση λαών είναι προσχηματική. Και είχε προειδοποιήσει ότι ο σοσιαλισμός που δεν σέβεται την αυτοδιάθεση εκφυλίζεται σε νέο ιμπεριαλισμό με ψευδοπροοδευτικό προσωπείο.
Σε αυτό το διεθνές περιβάλλον, η ρητορική του Ντόναλντ Τραμπ έρχεται να δώσει νομιμοποίηση στον αυταρχισμό. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ έχει επανειλημμένα εκφράσει τον θαυμασμό του για τον Πούτιν, αποκαλώντας τον «πανέξυπνο» κατά την έναρξη της εισβολής, ενώ έχει απειλήσει ότι δεν θα προστατεύει κράτη του ΝΑΤΟ που δεν πληρώνουν. Πρόκειται για ξεκάθαρη αποδοχή του κανόνα της ισχύος έναντι του κανόνα του δικαίου, μια στάση που δεν απειλεί μόνο την Ουκρανία, αλλά το ίδιο το σύστημα διεθνούς συλλογικής ασφάλειας.
Η Ουκρανία δεν είναι σκάκι. Δεν είναι σφαίρα επιρροής. Είναι μια χώρα με ιστορική ταυτότητα, πολύγλωσση και πολυεθνική, που αγωνίζεται να επιβιώσει ως ανεξάρτητο κράτος. Όποιος θέλει να στέκεται στο πλευρό των λαών –και όχι των αυτοκρατορικών φιλοδοξιών–, δεν μπορεί να παραβλέπει το βασικό ερώτημα:
Ποιος αποφασίζει; Ο λαός ή οι στρατοί;
⸻
Πηγές:
- Αρχείο Βουλής των Ελλήνων – Ομιλίες Ανδρέα Παπανδρέου
https://www.hellenicparliament.gr
- Κ. Τσουκαλάς, Η εφεύρεση της ετερότητας, εκδ. Θεμέλιο
(Για το δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού και τις εθνικές ταυτότητες)
- Νίκος Μπίστης, άρθρα στο tvxs.gr και Καθημερινή
(Για την Αριστερά και τη στάση απέναντι στον πόλεμο της Ουκρανίας)
- Διεθνής και Ευρωπαϊκή Πολιτική – Περιοδικό του ΙΔΙΣ
(Αναλύσεις για τη Ρωσία, τον Πούτιν και το διεθνές δίκαιο)
- Δημήτρης Κουσουρής, Πόλεμος και Μνήμη στη σύγχρονη Ευρώπη, εκδ. Πόλις
- Άρθρα του Βασίλη Βαμβακά στο The Press Project και του Γιώργου Σιακαντάρη στην Athens Voice
(Για τις σχέσεις Τραμπ – Πούτιν, και τις μεταμορφώσεις του αντιιμπεριαλισμού)
- Μετάφραση του έργου του Λένιν: Το δικαίωμα των εθνών για αυτοδιάθεση, εκδ. Σύγχρονη Εποχή
Ανδρέας Παπανδρέου
1. Από ομιλία στη Βουλή των Ελλήνων (δεκαετία ’80):
«Ο ελληνικός λαός δεν θα ανεχθεί ποτέ ξένες δυνάμεις να αποφασίζουν για το μέλλον του. Κανένας λαός δεν είναι πραγματικά ελεύθερος αν δεν έχει το δικαίωμα να καθορίσει μόνος του τη μοίρα του.»
2. Από Συνδιάσκεψη Κινήματος Αδεσμεύτων (1983):
«Η ειρήνη δεν μπορεί να θεμελιωθεί σε σφαίρες επιρροής. Το δικαίωμα των λαών στην αυτοδιάθεση είναι αδιαπραγμάτευτο και υπερισχύει οποιασδήποτε γεωπολιτικής εξίσωσης.»
3. Από άρθρο στο περιοδικό “Αντί” (τέλη 1970s):
«Δεν μπορούμε να μιλάμε για σοσιαλισμό αν δεν ξεκινάμε από την αδιαπραγμάτευτη ελευθερία κάθε λαού να ορίζει τον εαυτό του, χωρίς δεσμεύσεις από ισχυρούς προστάτες ή επίδοξους ηγεμόνες.»
⸻
Βλαντίμιρ Λένιν
1. Από το έργο «Το δικαίωμα των εθνών για αυτοδιάθεση» (1914):
«Δεν μπορεί να υπάρξει εθελοντική ένωση εθνών αν δεν υπάρχει ελευθερία αποχώρησης. Η αυτοδιάθεση δεν είναι απλώς το δικαίωμα των εθνών να μιλούν τη γλώσσα τους· είναι το δικαίωμα να δημιουργήσουν δικό τους κράτος.»
2. Από άρθρο στο «Πρίνταβοϊε»:
«Η Ρωσία είναι φυλακή των λαών. Η Μεγάλη Ρωσία δεν μπορεί να απελευθερωθεί πραγματικά αν δεν αναγνωρίσει την ελευθερία όλων των μικρών λαών που καταπιέζει.»
3. Από ομιλία στο 2ο Συνέδριο των Σοβιέτ (1917):
«Η ειρήνη θα είναι διαρκής μόνο όταν κάθε έθνος είναι ελεύθερο να ενωθεί ή να διαχωριστεί κατά βούληση. Οι κατακτήσεις και οι προσαρτήσεις οδηγούν σε νέους πολέμους.»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου