Πώς Πεθαίνουν οι Δημοκρατίες: Το Μάθημα ενός Γέρου από το Καφενείο!

Σε ένα γωνιακό καφενείο, κάτω από τον θόλο της καθημερινότητας, ένας γέρος που έζησε τα χρόνια της χούντας και την αποκατάσταση της δημοκρατίας, μοιράζεται μαζί μας μέρα που είναι, σκέψεις που δεν ακούγονται πια στις ειδήσεις. Δεν φωνάζει, δεν δραπετεύει. Απλώς ψιθυρίζει:

«Οι δημοκρατίες δεν πεθαίνουν πια με πραξικοπήματα. Πεθαίνουν με εκλογές. Με χειροκροτήματα».

Η φράση του, σαν κρυμμένο νήμα στην ταπετσαρία της ιστορίας, θυμίζει ότι ο κίνδυνος δεν έρχεται πάντα με θόρυβο. Μερικές φορές, έρχεται με υποσχέσεις.

Το 1933, ο Αδόλφος Χίτλερ ανέβηκε στην εξουσία με την υποστήριξη συντηρητικών πολιτικών που πίστευαν ότι θα τον «ελέγξουν». Μία μέρα μετά, ο Πάουλ φον Χίντενμπουργκ, Πρόεδρος της Γερμανίας, παραδέχτηκε: «Έκανα το μεγαλύτερο λάθος της ζωής μου». Ήταν όμως αργά. Ο δικτάτορας είχε ήδη αρχίσει να διαλύει το Σύνταγμα, να ελέγχει τα ΜΜΕ, και να μετατρέπει τη δημοκρατία σε μηχανή καταπίεσης.

Σήμερα, ο κίνδυνος δεν φοράει μουστάκι, ούτε χτυπά πόρτες με στρατιώτες. Φοράει κουστούμια, συμμετέχει σε τηλεμαραθώνιους, και υποσχέται «εθνική αναγέννηση», «τάξη και ασφάλεια». Στην Ουγγαρία, ο Βίκτορ Ορμπάν απενεργοποίησε τη δικαστική ανεξαρτησία. Στην Τουρκία, ο Ερντογάν ελέγχει το 90% των μέσων ενημέρωσης. Στη Βραζιλία, ο Μπολσονάρο επιτέθηκε στη διαφάνεια των εκλογών. Κανένας δεν ανέτρεψε καθεστώς με τανκς. Όλοι τους εκλέχθηκαν.

Ο γέρος στο καφενείο επιμένει: «Αν τα κόμματα δεν απομονώνουν τον φανατισμό, είναι συνυπεύθυνα». Η ιστορία γελάει με αυτούς που πιστεύουν ότι η συνεργασία με ακραίους θα τους «ελέγξει». Στις ΗΠΑ, οι Ρεπουμπλικανοί είχαν ενισχύσει τον Τραμπ για να κερδίσουν ψηφοφόρους, μόνο για να δουν τον ίδιο να απειλεί τη νομιμότητα των εκλογών. Η ρητορική του «συστημικού εχθρού» είναι δικαιολογία για να περιορισμό της ελευθερίας του τύπου και της λειτουργίας του κοινοβουλίου.

Το μοτίβο είναι ξεκάθαρο: Όταν τα κόμματα ανταγωνίζονται ποιος θα καλύψει πιο «δυναμικά» τα ακροαριστερά ή ακροδεξιά κενά, ανοίγουν την πόρτα σε αυτούς που θέλουν να κλείσουν τη δημοκρατία.

Σύμφωνα με το Eurostat (2022), η αποχή στις ευρωπαϊκές εκλογές ξεπερνά το 50% σε χώρες όπως η Γαλλία και η Πολωνία. Η απάθεια τρέφει τον λαϊκισμό: όσο λιγότεροι εμπιστεύονται τους θεσμούς, τόσο πιο εύκολα πιστεύουν σε «μαγικές» λύσεις.

Αλλά η δημοκρατία δεν είναι θεωρία. Είναι η εφαρμογή της κριτικής σκέψης που αμφισβητεί τους «σωτήρες» που προσφέρουν απλές απαντήσεις σε πολύπλοκα προβλήματα. Είναι η συμμετοχή στα κοινά και στους θεσμούς. Είναι η ιστορική μνήμη, της πορείας του λαού. Η δημοκρατία είναι το δικό μας έργο, και μόνο μέσα από τη συνειδητή συμμετοχή μπορούμε να τη διαφυλάξουμε.