Από το τραύμα στη συμβίωση: Μπορεί το Ισραήλ να απελευθερωθεί από το βάρος του Ολοκαυτώματος;

Τους τελευταίους μήνες, ο κόσμος παρακολουθεί συγκλονισμένος τις εξελίξεις στη Γάζα. Οι μαζικές απώλειες αμάχων, ο αποκλεισμός και η πλήρης καταστροφή βασικών υποδομών έχουν ωθήσει μεγάλο μέρος της διεθνούς κοινής γνώμης να μιλήσει πλέον ανοιχτά για γενοκτονία ή εθνοκάθαρση σε βάρος των Παλαιστινίων[1]. Η κρίση αυτή δεν είναι απλώς μια νέα «έκρηξη» στη μακροχρόνια σύγκρουση Ισραήλ–Παλαιστινίων. Είναι ένας καθρέφτης: της αδυναμίας (ή της άρνησης) να φανταστούμε έναν άλλο δρόμο, έναν δρόμο συμβίωσης.

Και εδώ αναδύεται ένα κρίσιμο ερώτημα:

Μπορεί το Ισραήλ να απελευθερωθεί από το βάρος του Ολοκαυτώματος;

Και αν ναι, μήπως τότε θα είναι εφικτό να συνυπάρξουν τα 7 εκατομμύρια Ισραηλινών και τα 7 εκατομμύρια Παλαιστινίων —είτε σε ένα κράτος, είτε σε δύο, είτε σε μια ομοσπονδία;

Αυτό όμως προϋποθέτει κάτι θεμελιώδες:

να μην επικρατήσουν οι ακραίοι —οι υπερεθνικιστές, οι ένοπλοι φανατικοί, οι εκδικητικές λογικές— αλλά να ενισχυθούν οι προοδευτικές και φιλειρηνικές δυνάμεις και στις δύο πλευρές. Αυτοί που βλέπουν τον Άλλον όχι ως απειλή, αλλά ως άνθρωπο. Ως πιθανό συμπολίτη.

Η μνήμη ως πανοπλία και παγίδα

Το Ολοκαύτωμα υπήρξε η κορύφωση ενός αιώνα αντισημιτισμού και βίας κατά των Εβραίων στην Ευρώπη. Η φρίκη των ναζιστικών στρατοπέδων αποτέλεσε θεμέλιο για τη δημιουργία του κράτους του Ισραήλ το 1948, στο όνομα της ανάγκης ενός «ασφαλούς εβραϊκού καταφυγίου»[2].

Όμως, το ιστορικό αυτό τραύμα, αντί να λειτουργήσει ως ηθικός φάρος υπέρ της ισότητας, της ειρήνης και της ανθρωπιάς, μετατράπηκε σταδιακά σε πανοπλία: μια μόνιμη υπενθύμιση του τι θα μπορούσε να συμβεί ξανά, αν οι Ισραηλινοί πάψουν να είναι σε εγρήγορση, αν κάνουν το «λάθος» να εμπιστευτούν.

Έτσι, κάθε αντίσταση των Παλαιστινίων, κάθε πολιτική αμφισβήτηση, κάθε διεθνής κριτική προς την πολιτική της ισραηλινής κυβέρνησης, συχνά ερμηνεύεται μέσα από το πρίσμα της απειλής εξόντωσης[3].

Τρεις πιθανές εκδοχές ειρηνικής συνύπαρξης

Παρά την ακραία πόλωση, υπάρχουν ακόμη φωνές –σε Ισραήλ, Παλαιστίνη αλλά και διεθνώς– που οραματίζονται έναν άλλο δρόμο. Τρία βασικά σενάρια προτείνονται:

1. Η λύση των δύο κρατών: Με σύνορα κατά προσέγγιση στις γραμμές του 1967, ανεξάρτητο παλαιστινιακό κράτος με πρωτεύουσα την Ανατολική Ιερουσαλήμ. Η λύση αυτή θεωρείται σήμερα εξαιρετικά δύσκολη λόγω της επέκτασης των εποικισμών και του ελέγχου της Ιερουσαλήμ[4].
2. Η λύση του ενός κράτους με ίσα δικαιώματα:Ένα πολυεθνικό, δημοκρατικό κράτος με πλήρη πολιτική ισότητα μεταξύ Εβραίων και Παλαιστινίων. Αν και ηθικά καθαρή, προσκρούει στην επιθυμία διατήρησης του «εβραϊκού χαρακτήρα» του κράτους[5].
3. Ομοσπονδία ή συνομοσπονδία: Διακριτές αλλά συνεργαζόμενες κρατικές οντότητες, με κοινά όργανα σε τομείς όπως ασφάλεια, νερό, περιβάλλον, μετακίνηση. Μοντέλο που συζητείται από ακαδημαϊκούς και ακτιβιστές[6].

Από το τραύμα στην ευθύνη

Αν το Ισραήλ πρόκειται να προχωρήσει προς οποιοδήποτε από αυτά τα σενάρια, χρειάζεται πρώτα ένα ηθικό και ιστορικό πέρασμα: από τη μνήμη του Ολοκαυτώματος ως απόλυτο φίλτρο φόβου και εθνικής μοναδικότητας, στη συλλογική ευθύνη απέναντι σε έναν άλλον λαό που ζει εδώ και δεκαετίες σε καθεστώς κατοχής, αποκλεισμού και στέρησης βασικών δικαιωμάτων[7].

Η απελευθέρωση από το «βάρος του Ολοκαυτώματος» δεν σημαίνει λήθη —σημαίνει μετασχηματισμό της μνήμης σε ένα νέο αξιακό πλαίσιο: υπέρ της ζωής, της ισότητας, της συμβίωσης. Ίσως τότε, αυτός ο τόπος, τόσο μικρός και τόσο πολύπαθος, να μπορέσει να χωρέσει και τα δύο του πρόσωπα.

Η ελπίδα δεν βρίσκεται μόνο στη διπλωματία, αλλά και στη φαντασία. Και σήμερα, η πιο ριζοσπαστική φαντασία είναι εκείνη που επιμένει πως ο Άλλος μπορεί να είναι γείτονας, όχι εχθρός.

⸻

Σημειώσεις

1. Amnesty International Deutschland, Bericht zu mutmaßlichem Völkermord in Gaza, 2024. https://www.amnesty.de
2. Ρένα Μόλχο, Ο αφανισμός των Ελλήνων Εβραίων και η ιστορική μνήμη, εκδ. Βάνιας, 2001.
3. Avraham Burg, The Holocaust Is Over: We Must Rise From Its Ashes, Palgrave Macmillan, 2008.
4. Edward Said, The One-State Solution, New York Times, 1999.
5. Peter Beinart, Yavne: A Jewish Case for Equality in Israel-Palestine, Jewish Currents, 2020.
6. Breaking the Silence – https://www.breakingthesilence.org.il
7. ICJ – International Court of Justice, South Africa v. Israel (Genocide Convention) – 2024 διαδικασίες. https://www.icj-cij.org