Πυρηνικά και Μέση Ανατολή: Δύο μέτρα, δύο σταθμά ή βήματα προς τον όλεθρο;

 Γραμμένο με αφορμή το ερώτημα που συχνά ακούγεται: 

«Αφού το Ισραήλ έχει ατομική βόμβα, γιατί όχι και το Ιράν;»

«Αφού το Ισραήλ έχει ατομική βόμβα, γιατί δεν δικαιούται να έχει και το Ιράν;» — μια φράση που ακούγεται όλο και συχνότερα, ιδίως όταν αναζωπυρώνεται η ένταση στον Περσικό Κόλπο ή όταν η διεθνής ειδησεογραφία στρέφεται ξανά στο πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης. Είναι μια φράση φορτισμένη: φέρει μέσα της τον απόηχο μιας διαμαρτυρίας, τον υπαινιγμό μιας δυτικής υποκρισίας, αλλά και ένα γνήσιο ερώτημα ισορροπίας ισχύος.

Η πραγματικότητα είναι γνωστή:

Το Ισραήλ, αν και δεν το έχει επισήμως παραδεχτεί, διαθέτει πυρηνικό οπλοστάσιο από τη δεκαετία του 1960. Παράλληλα δεν είναι μέλος της Συνθήκης «Μη Διάδοσης Πυρηνικών Όπλων (NPT)». Το Ιράν, από την άλλη, είναι μέλος της NPT και έχει υπογράψει συμφωνίες με τη «Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας». Ωστόσο, η Δύση το υποπτεύεται ότι επιδιώκει να αποκτήσει πυρηνικά όπλα, κάτι που, αν αληθεύει, συνιστά παραβίαση της συνθήκης.

Όμως το ερώτημα δεν είναι μόνο νομικό. Είναι κυρίως γεωπολιτικό και ηθικό: γιατί επιτρέπεται σε ένα κράτος να έχει πυρηνικά και σε ένα άλλο όχι; Ποιος το αποφασίζει αυτό και με ποια κριτήρια;

Οι υπέρμαχοι της σκληρής πολιτικής απέναντι στο Ιράν απαντούν: το Ισραήλ, παρά τη δική του ισχύ, δεν έχει ποτέ απειλήσει με αφανισμό τις γειτονικές του χώρες. Αντιθέτως, το ιρανικό καθεστώς —μέσω ρητορικής αλλά και πρακτικής— απειλεί ευθέως την ύπαρξη του Ισραήλ και υποστηρίζει παραστρατιωτικές οργανώσεις όπως η Χεζμπολάχστον Λίβανο, η Χαμάς και η Ισλαμική Τζιχάντ στη Γάζα, καθώς και οι Χούθι στην Υεμένη.

Αυτές οι οργανώσεις, με τη στήριξη της Τεχεράνης, έχουν εξελιχθεί σε στρατιωτικές δυνάμεις με πυραυλικά οπλοστάσια και επιχειρησιακή εμπειρία. Η Χεζμπολάχ έχει εμπλακεί σε πολέμους με το Ισραήλ, η Χαμάς εκτοξεύει ρουκέτες από τη Γάζα και κηρύσσει την καταστροφή του Ισραήλ, ενώ οι Χούθι έχουν επιτεθεί σε εμπορικά πλοία και υποδομές, διαταράσσοντας την ασφάλεια στη Μεσόγειο και τον Περσικό Κόλπο.

Υπό αυτό το πρίσμα, μια πυρηνική Τεχεράνη δεν μοιάζει με σταθεροποιητικό παράγοντα αλλά με πολλαπλασιαστή αποσταθεροποίησης σε μια ήδη εύφλεκτη περιοχή.

Μπορεί η πυρηνική ισορροπία να διατηρήσει την ειρήνη;

Υπάρχει, ωστόσο, το επιχείρημα της αποτροπής: όπως ο Ψυχρός Πόλεμος διατηρήθηκε σε “ισορροπία τρόμου” λόγω της αμοιβαίας καταστροφικής ικανότητας ΗΠΑ και ΕΣΣΔ, έτσι και η Μέση Ανατολή μπορεί να βρει ειρήνη μόνο όταν η ισχύς μοιραστεί «δίκαια». Όμως εδώ το πρόβλημα είναι διπλό: αφενός η περιοχή δεν διαθέτει σταθερά καθεστώτα, αφετέρου η έλλειψη διαφάνειας και δημοκρατικού ελέγχου καθιστά κάθε κλιμάκωση εξαιρετικά επικίνδυνη.

Μια πυρηνική σύρραξη στη Μέση Ανατολή δεν θα είχε “ισοδύναμες απώλειες”, ούτε “οργανωμένη σύγκρουση”. Θα μπορούσε να οδηγήσει σε ανυπολόγιστη ανθρώπινη και οικολογική καταστροφή — χωρίς επιστροφή.

Και η Τουρκία; Θα έπρεπε κι εκείνη να γίνει πυρηνική δύναμη;

Ακολουθώντας την ίδια λογική, ακούγεται όλο και συχνότερα και μια άλλη «καφενειακή» απορία:

«Γιατί να μην έχει πυρηνικά και η Τουρκία, αφού θέλει να παίξει ρόλο υπερδύναμης;»

Ο ίδιος ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει εκφράσει δημόσια την ενόχλησή του για το «πυρηνικό μονοπώλιο» και έχει αφήσει να εννοηθεί ότι η Τουρκία θα έπρεπε να έχει το δικαίωμα απόκτησης πυρηνικών, ενόψει και του αναθεωρητικού της ρόλου στην περιοχή.

Όμως εδώ τα δεδομένα είναι ακόμα πιο ανησυχητικά:

• Η Τουρκία έχει ήδη απομακρυνθεί από τις δημοκρατικές αρχές, με συγκέντρωση εξουσίας, διώξεις και περιορισμό ελευθεριών.
• Ο στρατός της έχει εμπλακεί σε επεμβάσεις σε Συρία, Λιβύη, Βόρειο Ιράκ, Ναγκόρνο Καραμπάχ, επιδεικνύοντας επιθετικές διαθέσεις.
• Αν αποκτήσει πυρηνικά, θα ακολουθήσει ντόμινο: Ελλάδα, Σαουδική Αραβία, Αίγυπτος, πιθανώς και Ιράκ, θα νιώσουν υποχρεωμένες να απαντήσουν.
• Μια τέτοια εξέλιξη δεν θα ενίσχυε την ασφάλεια, αλλά θα οδηγούσε σε καταρρεύσεις συμφωνιών, εξοπλιστικό ανταγωνισμό και ένταση μεταξύ συμμάχων του ΝΑΤΟ, με ανυπολόγιστες συνέπειες.

Το δίλημμα δεν είναι “σε ποιον να δώσουμε πυρηνικά”, αλλά πώς να τα αφαιρέσουμε από όλους

Η λογική της «πυρηνικής ισότητας» μπορεί να φαίνεται, εκ πρώτης όψεως, δίκαιη. Στην πράξη, όμως, είναι επικίνδυνηκαι αυτοκαταστροφική. Δεν οδηγεί σε ειρήνη, αλλά σε νέα δομική αστάθεια. Κανένα πυρηνικό οπλοστάσιο δεν μένει για πάντα στα “ασφαλή χέρια”, και καμία περιοχή του κόσμου δεν κέρδισε ειρήνη από την εξάπλωση των όπλων μαζικής καταστροφής.

Αντί η συζήτηση να περιστρέφεται γύρω από το ποιος «δικαιούται» να έχει πυρηνικά, θα έπρεπε να ανοίξει ξανά —με παγκόσμια πολιτική βούληση— η συζήτηση για τον πυρηνικό αφοπλισμό, για ένα νέο πλαίσιο εμπιστοσύνης και ασφάλειας, ιδίως στη Μέση Ανατολή και την Ανατολική Μεσόγειο.

Ο πλανήτης δεν αντέχει άλλους «δικαιούχους πυρηνικής ισχύος». Αντιθέτως, χρειάζεται λιγότερους — όχι περισσότερους.

————-

Βιβλιογραφία – Πηγές

• «Το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης και τα σενάρια» (Καθημερινή, Αθηνάκης)  
• «Ανάλυση Stratfor: Το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν» (Ελεύθερος Τύπος)  
• «Ανάλυση Euronews»: σύγκρουση αντιπροσώπων Ιράν–Ισραήλ  
• «Ανάλυση Reuters / Καθημερινή» για τους πυραύλους και την αποτροπή  
• Ρήτορική και πολιτική στήριξη Μέρτς προς Ισραήλ  
• Γερμανός ΥΠΕΞ Wadephul: διάλογος και αυτοάμυνα  
• Ιδιωτική συμφωνία Γερμανίας για ευρωπαϊκή “πυρηνική ασπίδα”
• Διλήμματα Völkerrecht στην πρόληψη επίθεσης κατά πυρηνικών