Η συλλογική ευθύνη και μεις

του Δημήτρη Φύσσα

Μια κάμερα ασφαλείας «πιάνει» τους τρεις ληστές - δολοφόνους του πατέρα που πήγαινε στο μαιευτήριο. Οι δολοφόνοι φαίνονται μελαχροινοί. Θεωρούνται μετανάστες. Από κει και πέρα, ξεσπάει πογκρόμ κατά των σκουρόχρωμων μεταναστών.

Έτσι έχει το θέμα, ψυχρά και ωμά, των τελευταίων ημερών.

Αλλά:

1. Στις κάμερες, ιδίως όταν είναι ασπρόμαυρες, οι άνθρωποι πάντα φαίνονται πιο σκούροι

2. Έστω ότι οι συγκεκριμένοι δολοφόνοι είναι και οι τρεις μετανάστες. Όμως, ούτε όλοι οι σκουρόχρωμοι είναι μετανάστες, ούτε όλοι οι μετανάστες σκουρόχρωμοι

3. Και φυσικά, ούτε όλοι οι σκουρόχρωμοι μετανάστες είναι δολοφόνοι. Οι περισσότεροι είναι ήσυχοι εργαζόμενοι, που τους βλέπουμε κάθε μέρα στα φανάρια, στη λάντζα των εστιατορίων, στα εργοστάσια, στην πορνεία, στην κτηνοτροφία, στα ψαροκάικα, στο μικρεμπόριο, στις μετακομίσεις, στο ξεσκάτωμα των γέρων μας, στα χωράφια

4. Tα ίδια λεγονταν από τους ίδιους και παλιά εναντίον των Αλβανών μεταναστών- μην κοιτάτε που τώρα οι Αλβανοί ημιαφομοιώθηκαν, ενώ «είναι και λευκοί» (άσε που μερικοί Αλβανοί βγήκαν πιο Ελληναράδες από τους Ελληναράδες).

Εφόσον οι δολοφόνοι είναι μετανάστες, μακάρι να εντοπιστούν και να πιαστούν. Όχι επειδή είναι μετανάστες, αλλά επειδή είναι δολοφόνοι (το ίδιο ισχύει κι αν δεν είναι μετανάστες). Και οι δολοφόνοι έχουν την ατομική ευθύνη της πράξης τους. Το να κυνηγιούνται άνθρωποι επειδή μ ο ι ά ζ ο υ ν με τους δολοφόνους αποτελεί ρατσιστική γενίκευση πρώτης γραμμής. Ο πατέρας μου, ο αδερφός μου, η μια μου κόρη, μια μου ανιψιά είναι πολύ μελαχροινοί. Δεν είναι μετανάστες, δεν είναι δολοφόνοι, είναι γηγενείς Έλληνες. Όπως και εκατομμύρια άλλοι Έλληνες. Όπως, υποθέτω, και πολλοί από τους ρατσιστές. Και όπως οι περισσότεροι μελαχροινοί μετανάστες. Θέλω να πω, το κυνηγητό ανθρώπων με βάση την εξωτερική εμφάνιση είναι, εκτός των άλλων, παραλογισμός.

Κυρίως, όμως, το ξαναλέω, είναι ρατσιστική γενίκευση, με βάση τη «συλλογική ευθύνη». Είναι γνωστή η θεωρία της συλλογικής ευθύνης. Ένας έκανε (ή ίσως έκανε) κάτι κακό (ή δεν έκανε τίποτα, αλλά είναι «εκ φύσεως» κακός), άρα παίρνει η μπάλα όλους όσους ανήκουν στη φυλετική / θρησκευτική / πολιτική / σεξουαλική / οικογενειακή κλπ κατηγορία του. Έτσι λειτούργησε παλιότερα η βεντέτα. Έτσι κυνηγήθηκαν παλιότερα Εβραίοι στην Ισπανία ή τη Ρωσία∙ Εβραίοι, ομοφυλόφιλοι, κομμουνιστές και σακάτηδες στη ναζιστική Γερμανία∙ Εβραίοι, Έλληνες, Γερμανοί, ομοφυλόφιλοι, πρώην πλούσιοι, διανοούμενοι, κουλάκοι, συνητηρητικοί, γιατροί, συγγενείς πολιτικών αντιπάλων κλπ στη σταλινική Σοβιετική Ένωση∙ Ινδιάνοι και μαύροι στις ΗΠΑ κλπ. Επιτόπιοι φόνοι, στρατόπεδα συγκέντρωσης, κρεμάλες, ψυχιατρεία. Όλα, ετυχώς, πλαιότερα. Αυτό θέλουμε εμείς, σ ή μ ε ρ α;

Έχω τη γνώμη ότι αυτό που κυρίως δρα στη συνείδηση των πολλών Ελλήνων και τους στρέφει προς το ρατσισμό είναι ο φόβος για το άγνωστο. Ο φόβος για τον άλλο, τα διαφορετικό άνθρωπο. Το περίεργο χρώμα. Οι ακατανόητες γλώσσες. Η αλλιώτικη θρησκεία. Το πρωτόγνωρο ντύσιμο. Οι περίεργες γιορτές και τα άγνωστα έθιμα. Ο φόβος αυτός, σε συνθήκες γενικότερης κρίσης και αβεβαιότητας, επιτείνει τη μη ανοχή της ετερότητας, ενώ -φυσικά- υποθάλπεται απ΄ όσα ΜΜΕ λειτουργούν σε λαϊκίστικη κατεύθυνση, προβάλλοντας την εγκληματικότητα των μεταναστών πιο έντονα από τη ντόπια. Και δε μιλάω θεωρητικά ή ή «εκ του ασφαλούς», καθώς θα μπορούσε ίσως να μου πει κάποιος. Στα Πατήσια ζω, όχι στην Εκάλη, ούτε στο Φάληρο. Αλλά και κει να ζούσα, τα ίδια θα έλεγα.

Η αστική δημοκρατία (όταν λειτουργεί) μάς χωράει όλους. Λευκούς και μη λευκούς, άντρες και γυναίκες, χριστιανούς και μουσουλμάνους, ένθεους και άθεους, στρέιτ και ομοφυλόφιλους, συντηρητικούς και προοδευτικούς. Δολοφόνους όμως δε χωράει. Ούτε αυτόκλητους σωτήρες - τρομοκράτες. Υπάρχουν συντεταγμένα όργανα της πολιτείας - αστυνομίες και δικαστήρια- για ν΄ αποδοθούν ευθύνες. Αυτό που χρειάζεται είναι να λειτουργήσουν.

Η ατομική από τη συλλογική ευθύνη απέχουν μεταξύ τους όσο η μέρα με τη νύχτα. Ή, όσο η φιλελέυθερη δημοκρατία από τους κάθε μορφής ολοκληρωτισμούς.

Υ.Γ. Επέλεξα να εικονογραφήσω το άρθρο μου με το συγκεκριμένο πίνακα («Η σφαγή των αμνών και των εριφίων» της Ιωάννας Φέτση), γιατί, κατά τη γνώμη μου, μπορεί να θεωρηθεί ότι απεικονίζει την κοινή μοίρα «λευκών» και «άσπρων» σε συνθήκες συλλογικής ευθύνης, δηλαδή σε συνθήκες ολοκληρωτισμού.

ΠΗΓΗ: Athensvoice